Презентация - Афзал Шамов

Афзал Шамов (Афзалетдин Шиһабетдин улы Шамов)
Фәнни эшне М.Х.Гайнуллин исемендәге Кызылтау урта 8-сыйныф укучысы Хәсәнова Алинә Рафаил кызы эшләде. Җитәкчесе татар теле һәм әдәбияты укытучысы Шәрәфуллина Гөлинә Мәнсур кызы.
« Афзал Шамовның хикәяләрендә ватанпәрвәрлек һәм кешелеклелек сыйфатлары ачылу.»

Максатым –халык язучысы, дәүләт эшлеклесе Афзал Шамовның иҗади мирасын өйрәнү, яшь буынга пропогандалау.
Максаттан чыгып үз алдыма түбәндәге бурычларны куйдым: - Афзал Шамовның иҗади мирасын өйрәнү әсәрләрен тирәнтен анализлау, билгеле бер системага салу; - әсәрләренең уртак эчтәлеген, бәйләнешләрне табу, ватанпәрвәрлек, кешелеклелек сыйфатларын аерып күрсәтү; - туган телебезгә, милли гореф-гадәтләребезгә, рухи байлыгыбызга мәхәббәт тәрбияләү;

Туган тел ул – халыкның рухы, җаны, иң әһәмиятле билгесе. Телдә һәм тел аша халыкның милли психологиясе, холкы, фикерләү һәм иҗат үзенчәлекләре ачыла, шулай ук аның тарихы, мәдәнияте чагылыш таба. Шуңа күрә туган телне өйрәнү һәм саклау, туган телдә иҗат иткән шәхесләрне белү иң зарур эшләрдән санала
Тау ягы горурлыгы, йөз аклыгы, төрле фәннәр өлкәсендә саллы өлеш керткән олуг галимнәр, язучылар, шагыйрьләр, күренекле кешеләр, артистлар, язучылар, галимнәр бик күп. Минем туган мәктәбем дә авылдашым, күренекле галим, профессор Мөхәммәт Хәйрулла улы Гайнуллин исемен йөртә.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
“...Кеше бит мин, җаным бар, вөҗданым бар”. Бу – Афзал ага сүзләре. Кеше. Җан. Вөҗдан. Шушы төшенчәләрнең тирән мәгънәсен, бер-берсеннән аерылгысызлыгын күңеленә салган кешенең дөрес сукмактан тайпылмаслыгына, хилаф гамәлләр кылмаслыгына чын күңелдән инанып әйткәндер әдип, үзеннән соң туар буыннарга барып җитәчәген белеп әйткәндер?!

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Татар совет язучыларының олы буыны вәкиле Афзал Шамов (Афзалетдин Шиһабетдин улы Шамов) 1901 елның 4 мартында элекке Казан губернасының Зөя өязе Татар Танае авылында хәлле крестьян гаиләсендә туган. Алты яшендә Афзалны авылдагы мәзингә укырга бирәләр. Ике ел мәзин өенә йөреп укырга-язарга өйрәнгәннән соң, 1914—1915 елларда ул Колабирде (хәзер Апас районына керә) исемле рус авылында өч класслы земство мәктәбендә укый, аннары Акҗегет авылындагы русча-татарча мәктәптәбен тәмамлый. Бу мәктәптә аны шул чордагы күренекле педагогларның берсе Фатих Сәйфи-Уфалы (1889— 1923) укыта. Заманасы өчен киң белемле бу мөгаллим-учитель Афзалга зур йогынты ясый, аның әдәбиятка мәхәббәтен үстерә.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
1918 елның көзеннән 1919 елның ахырына кадәр, хәзерге Зеленодольск районына кергән Татар Исламы һәм Апас районына кергән Кошман авылында балалар укыта. Каләм тибрәтә башлавы да шушы елларга туры килә. Аның өяз көндәлек тормышыннан алып язган хәбәрләре Казандагы «Эш» (хәзерге «Социалистик Татарстан»ның иң беренче исеме) газетасында даими урнаштырылалар. 1919 елны шул ук газета битләрендә яшь каләмнең «Очрашу», «Кызыл корбан» исемле беренче ике хикәясе басылып чыга.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
1919 елның декабрендә А. Шамов үз ирке белән Кызыл Армия сафына баса. Башта ул татар кызылармеецлары арасында укый-яза белмәүне бетерү буенча эшли. 1922—1925 елларда А. Шамов Казан дәүләт университеты рабфагында укый, бер үк вакытта Г. Тукай исемендәге балалар йортында ике ел клуб мөдире һәм Татарстан Мәгариф комиссариаты каршындагы зурлар мәктәбендә бер ел укытучы булып эшли. 1926 елда А. Шамов Беренче Мәскәү университетының әдәбият һәм сәнгать факультетына укырга керә. Университетта укуны ул педагогик һәм әдәби иҗат эше белән бергә бәйләп бара.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
1943 елның февралендә ул янә үзе теләп фронтка китә һәм Бөек Ватан сугышында хәрби газета корреспонденты булып хезмәт итә, совет сугышчыларының батырлыклары турында фронт матбугатында күп санлы хәбәрләр, репортажлар, очерклар язып бастыра. 1949—1950 елларда А. Шамов «Совет әдәбияты» (хәзерге «Казан утлары») журналының редакторы, 1958—1961 елларда Татарстан Язучылар союзы идарәсе председателе булып эшли. 1962 елдан башлап язучы әдәби иҗат эше белән генә шөгыльләнә. Ул—1943 елдан КПСС члены.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Афзал Шамов — татар әдәбиятында оригиналь проза әсәрләре: хикәяләр һәм повестьлар авторы буларак танылган язучы. Аның егерменче еллар татар авылы тормышына багышланган «Рәүфә» (1926), гражданнар сугышы чоры героикасына бәйле «Днепр буенда (1927), «Бер мәхәббәт турында» (1933), әхлакый мәсьәләләрне яктырткан «Ана» (1933), «Госпитальдә» (1938), «Туйда» (1938) кебек повесть һәм хикәяләре егерменче-утызынчы еллардагы татар әдәбиятының сәнгатьчә югары дәрәҗәдә эшләнгән матур үрнәкләре булып саналалар. Язучының Бөек Ватан сугышы чорында һәм сугыштан соң иҗат иткән хикәя һәм повестьлары да, зур-зур документаль очерк китаплары һәм күп санлы публицистик мәкаләләре дә заманны чагылдыруда әһәмиятле әдәби елъязма хезмәтен үтиләр.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Татар халык иҗатын һәм язма әдәби мирасны өйрәнү-барлау, аларны бастырып чыгару буенча да А. Шамов зур әһәмиятле гыйльми эшләр башкара. А. Шамов — әдәби тәрҗемә остасы. Аның тәрҗемәсендә татар укучылары дөнья, рус классикасының, рус совет язучыларының бик күп әсәрләре белән таныштылар.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
А. Шамов — озак еллар күп төрле җәмәгать эшләре алып барган язучы. 1931—1932 елларда ул Татарстан язучыларын оештыру комитетында җаваплы секретарь булып эшли; 1959—1963 елларда партиянең Татарстан өлкә комитеты члены, Татарстан Верховный Советы депутаты, 1939 елдан 1974 елга кадәр (ике составны искә алмаганда) Татарстан Язучылар союзы идарәсе члены, председатель урынбасары, председатель хезмәтләрен башкара.
Бөек Ватан сугышы чорындагы шәхси батырлыклары һәм әдәби иҗат өлкәсендәге хезмәтләре өчен А. Шамов Кызыл Йолдыз (1944), Хезмәт Кызыл Байрагы (1957), Октябрь Революциясе (1971) орденнары һәм уннан артык медаль белән бүләкләнгән. Афзал Шамов— 1934 елдан СССР Язучылар союзы члены иде. Ул 1990 елның 19 гыйнварында Казанда вафат була.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
«Госпитальдә» хикәясендә без гражданнар сугышы геройлары белән очрашабыз. Ләкин сугыш кырларында түгел, ә яралылар арасында. Әсәрнең төп герое - Саттаров-госпитальдә дәваланып ятучыларның берсе. Бер аягы ампутировать ителгән, башы да яралы. Госпитальнең баш врачы аның турында сокланып һәм горурланып сөйли: “Күп җәфа күргән егет, ләкин гаҗәп чыдам һәм зур ихтыярлы егет!” Полк комиссары да Саттаровның хәлен сорап яза. Саттаров фронтта командир булан, зиһенле һәм белемле кеше. Ул әнисен бик ярата. Аны зур хөрмәт белән каршы ала. “Егет баладай шатланып, бөтен йөзе белән елмаеп, кроватена торып утырды, аякларын одеалы белән бик җентекләп томалады.” Әнисен борчымас өчен бит ул аягын кискәннәрен дә хәбәр итмәгән иде.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Бирелгән приказны бернинди карышусыз үтәргә кирәк. Шәйхетдиновка үзен туган иленең азатлыгы өчен корбан итәргә туры килә. Күп санлы геройларның берсе ул. Шуңа күрә ул “чиксез хөрмәт һәм олылауга лаеклы”. Ул үзенең якын сугышчан дуслары күңелендә генә түгел, бөтен халык күңелендә сакланачак. Чөнки кабере эзләнеп табылды. Хикәя тиздән Җиңү киләчәгенә ишарә иткән “ Мәскәү ягыннан, әкрен генә, мәһабәт булып, алтын нурларын сирпеп кояш чыгып килә иде”, дигән җөмлә белән тәмамлана.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Кешелекле булырга кирәклекне ачып бирүче әсәрләрнең берсе-“Миңнур карт” хикәясе. Әсәрнең төп герое-бик акыллы, тормыш тәҗрибәсен туплаган карт- Миңнур. Ул гаиләсендә дә, колхозда да тәртип булуын таләп итә, гадел хөкем йөртә белә. Шәрифулланың кызу канлылыгына да дөрес гадел сүзләр табып җавап бирә белә. Ялынмый карт, үзенең урынын, дәрәҗәсен белә. “...Каушауның әсәре дә юк иде” ди автор. Шәрифулла дус, дип эндәшүе дә акыллылык, кешелеклелек сыйфаты дип саныйм мин. “Кеше ул – бик кадерле нәрсә” ди килененә. Нинди акыллы сүзләр! Миңнур карт үзенең акыллылыгы, сабырлыгы белән “өзелергә торган кылны” өздерми кала.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Улларының батырлыгы белән горурлана карт, медальләрен тотып-тотып карый, елый да, карчыгы сизсә дә дәшми. Туган илләре өчен гомерләрен биргән уллары – аның горурлыгы. Әсәрдә һәр образга тирән характеристика бирелә, аларның эчке дөньялары ачыла. Автор туган илгә мәхәббәтне, туган җирне сакларга, якларга кирәклеген, бу тормышта кешелекле, гадел булырга кирәклекне безгә, укучыларга, җиткерә. Язу теле искиткеч бай, төрле әдәби чараларны урынлы куллануы әсәрләрне бизәкле, чәчәкле тукыма кебек итә..  

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
“Афзал Шамов 90 яше тулган көнне күрә алмыйча, 1990 елда вафат булды. А.Шамов дигәч тә, искә кылт итеп ”Рәүфә”повесте килеп төшә. Укучы күңелендә ничәмә-ничә еллар саклана икән, димәк, ул талантлы каләм иясе тарафыннан иҗат ителгән классик әсәр. А.Шамовның аннан башка да яратып укылган повестьлары, хикәяләре бик күп. Аның ике дистәгә якын китабы бүген дә яратып укыла. А.Шамов татар укучыларына үзенең оста итеп башкарылган тәрҗемәләре белән дә якын. “Корыч ничек чыныкты” ( Н.Островский), “Яңадан туу”, ”Хаҗи Морат”( Л.Толстой) һ.б. тәрҗемә әсәрләре ике дистәгә җыела” дип язган Рафаэль Мостафин “А.Шамовның авыр язмышының әче бер бите...” башы астындагы мәкалендә.

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
“Озак вакытлар тынып торуда, тәрҗемәләр белән мавыгуда һәм редакторлык эшендә чамадан тыш намуслылык күрсәтеп, аерым кешеләрнең басарга яраксыз әйберләрен басарга ярарлык дәрәҗәгә китереп, аларга аю хезмәте күрсәтүдә байтак кына гаепләүләр ишеткәннән соң, ниһаять, Афзал Шамов соңгы елларда үз иҗаты өстендә дә тырышлык күрсәтеп эшли башлады. Аның Татгосиздат тарафыннан бастырылып чыгарылган хикәяләр җыентыгы басылып чыга. Монда барлыгы тугыз хикәя кергән.” (Фатыйх Хөсни)

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
«Мәңгелек ут янында уйланулар»ында әдип болай яза: «Әгәр без Җиңү көнен, бу зур бәйрәмне Бөек Ватан сугышында һәлак булган туганнарыбыз, абыйларыбыз, әтиләребез, бабаларыбыз истәлегенә һәр авылда, һәр районда, һәр шәһәрдә агачлар утыртып, бакчалар, парклар булдырып каршыласак, батырлар алдындагы бурычыбызның бер өлешен үтәгән булыр идек... Кулына көрәк тота алган һәр кеше, аларга багышлап, алар истәлеге итеп, үз бакчасына, үз өйләре алдына берәр төп агач утыртса да, яхшы булыр иде. Илебез матурланыр, яшеллеккә күмелер иде».

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
А.Шамовның үз сүзләре белән әйткәндә: “Халык үзенең батыр улларын онытмый. Беркем дә, бернәрсә дә онытылмый. Барысы да хәтердә, барысы да күңелдә, барысы да йөрәктә.” Күренекле язучы, Афзал ага Шамовның замандашы Г.Әпсәләмов сүзләре күңелгә килә: “Ак чәчле, күркәм йөзле, тыныч табигатьле Афзал ага Шамов безнең әдәбиятның түренә яшенең өлкәнлеге, талантлы әдәби әсәрләр язганы өчен генә түгел, бәлки ватанпәрвәрлек, кешелеклелек сыйфатларын тәрбияләве өчен дә менеп утырды.”

Кемнәрдер әйтсә, әйтсеннәр Караңгы як, дисеннәр. Яктырта безнең тарихны Нуры сүнмәс шәхесләр... Якташым Татарстанның халык шагыйре Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты Шәүкәт Галиевнең шигъри юллары минем сүзләремне раслый. Тау ягы исеме еракларга яңгыраган шәхесләргә бай шул!
Мин бу сүзләр белән килешәм: күренекле әдипнең тормыш юлы да, ул тудырган әдәби геройлар да өйрәнүгә, үрнәк алуга лаеклы. Халкым олы язучыга, олы хөрмәт күрсәтә. Халык яраткан язучысын онытмый, ә әсәрләре безне кешелекле, үз илен яратучы ватанпәрвәр булырга тиешлекне аңлата. Нәтиҗәдә мин үз алдыма куйган максатыма ирештем.
НӘТИҖӘ.

Игътибарыгыз өчен зур рәхмәт!